(۴۵۲۳) سوال: آیا حد شرعی که میزان سودهای تجاری را مشخص کند وجود دارد؟ که آن را در یک سوم و یا غیره قرار دهد؟ زیرا من شنیده‌ام که بعضی از مردم آن را یک سوم مشخص می‌کنند، و به این استدلال می‌کنند که روند فروش مبنی بر رضایت مندی است، و یک سوم را انتخاب کردند تا همه راضی باشند.

جواب:

شرع میزان سودی که فروشنده به دست می‌آورد را مشخص نکرده است، نه در قرآن و نه در سنت و نه در اجماع چیزی وارد نشده است، و تا الآن به این مورد بر نخورده‌ایم که بدانیم کسی مقداری مشخص کرده باشد، نهایت چیزی که ذکر شده است، این است که بعضی از اهل علم زمانی که بحث خیار غبن را مطرح کردند، گفتند: ان مثله أن يغبن بعشرين في المئة، یعنی با خمس، ولی مشخص کردن با خمس دلیلی برای آن وجود ندارد.

به هر حال میگوییم: حد مشخصی برای سود وجود ندارد، به دلیل عموم گفته‌ی الله تعالی که فرمود: (وَأَحَلَّ ٱللَّهُ ٱلۡبَيۡعَ) بقره: ۲۷۵، ترجمه: و  الله داد و ستد را حلال کرده است. و عموم قولش که فرمود: ( إِلَّآ أَن تَكُونَ تِجَٰرَةً عَن تَرَاضٖ مِّنكُمۡۚ) ترجمه: مگر اینکه تجارتی با رضایت شما (انجام گرفته) باشد. پس هر وقت مشتری به قیمت کالا راضی شد و آن را خرید، اگر چه سود فروشنده هم زیاد باشد، جایز است و ایرادی ندارد، مگر ایتکه مشتری از جمله کسانی باشد که بی تحربه است و قیمت‌ها را نمیداند، در اینصورت فروشنده حق ندارد فریبش دهد و بالاتر از قیمت بازار به او بفروشد، مثل کسانی که این کار را میکنند و از الله نمی‌ترسند، و هیچ رحمی نسبت به بندگان الله ندارند، چنین افرادی اگر بچه‌ای یا زنی و یا انسان جاهلی که قیمت‌ها را نمی‌داند از آنها خرید کند، با قیمت‌های گزاف به آنها میفروشد، و اگر انسانی که با قیمت‌ها آشنا است به سراغشان برود با قیمت‌های خیلی پایین تر به آنها میفروشند.

بنابراین در جواب میگوییم: حدی برای سود در شرع مشخص نشده است، و فروشنده حق دارد تا جایی که میخواهد سود کند، به دلیل فرموده‌ی الله تعالی: (وَأَحَلَّ ٱللَّهُ ٱلۡبَيۡعَ) بقره: ۲۷۵، ترجمه: و  الله داد و ستد را حلال کرده است. و فرموده‌اش: ( إِلَّآ أَن تَكُونَ تِجَٰرَةً عَن تَرَاضٖ مِّنكُمۡۚ) ترجمه: مگر اینکه تجارتی با رضایت شما (انجام گرفته) باشد. چون بالا و یا پایین بودن قیمت بستگی به عرضه و تقاضا دارد، لذا گاهی تقاضا بر کالایی زیاد است و قیمت آن کالا بالا میرود، و گاهی تقاضا کم است و قیمتش پایین می‌آید، و آشکار است که انسان چیزی را با قیمت صد میخرد سپس به صورت ناگهانی قیمت‌ها بالا می‌رود و در روز بعد یا پس از مدتی طولانی فروشنده همان را با قیمت دویست و یا سیصد و یا بیشتر میفروشد، پس اگر کی چیزی معینی را احتکار کرد و آن را فقط زمانی که دلش خواست فروخت، در این صورت ولی امر میتواند ورود کند و او را به گونه‌ای که نه خودش و ن مردم ضرر کنند مجبور به فروش کند، حال چه احتکار کننده یک نفر باشد و چه گروهی از مردم باشند، فرقی نمیکند، در این حالت بر ولی امر واجب است که ورود کند و او را به گونه‌ای که نه خودش و نه مردم ضرر کنند مجبور به فروش کند.

اما اگر کالایی بود که به وفور در همه جا پیدا می‌شود و هیچ کس آنرا احتکار نمی‌کند، مشکلی ندارد که هر چقدر که میخواهد سود بگیرد، مگر اینکه به کسی بفروشد که جاهل و بی تجربه است و چیزی نمیداند، در این صورت حرام است که بیشتر از سودی که مردم از این کالا میکنند، سود کند.