(۴۲۴۴) آیا حج تمتع بدون ذبح و روزه پذیرفته می‌شود؟

(۴۲۴۴) سوال: حج تمتع را انجام دادم ولی ذبح نکرده و روزه نگرفتم؛ نظرتان چیست؟

جواب:

سؤال کننده میگوید: حج او تمتع است ولی هدی را ذبح نکرده و روزه نگرفته است اما بر ما واجب است بدانیم حج تمتع که هدی در آن واجب است چیست؟

حج تمتع بدین صورت است که انسان در ماههای حج ابتدا عمره را ادا کند سپس آن را کامل نموده و از آن به طور کامل خارج شود سپس در همان سال برای حج احرام ببندد در حالی که هنگام احرام بستن عمره نیت نیت حج را نموده باشد این حج تمتع است.

بر او هدی (قربانی) لازم است به شرط این که به شهرش برنگردد اگر به شهرش برگشت سپس با ایجاد سفری جدید برای ادای حج آمد و برای حج فقط احرام بست در این صورت حج او افراد است و تمتع نیست و هدی واجب آن چیزی است که در قربانی کفایت میکند که دارای شروطی است:

اول: این که از چهارپایان باشد لذا هدی غیر از اینها کفایت نمیکند به دلیل فرمودهی الله À: {لِّيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ ۗ}[حج: ۳۴](تا نام الله را (به هنگام ذبح) بر چهار پایانی که روزی شان کرده است ببرند).

دوم: داشتن سن کافی که عبارتاند از: شتر، گاو و بز مسنه (شتر: پنج ساله، گاو: دو ساله بز: یک ساله) یا گوسفند شش ماهه به دلیل فرمودهی پیامبر ﷺ: «لا تذبحوا إلا مسنة، إلا أن تعسر عليكم فتذبحوا جذعة من الضأن»[۱]: (جز حیوان مسنه (از شتر و گاو و گوسفند) قربانی نکنید مگر این که بر شما سخت باشد در این صورت گوسفند شش ماهه را قربانی کنید).

سوم: از عیبهایی که مانع کفایت نمودن میشود سالم باشد و آن عیوبی است که پیامبر ﷺ ذکر نموده است: «أربع لا تجوز في الأضاحي: العوراء البين عورها، والمريضة البين مرضها، والعرجاء البين ضلعها، والعجفاء -يعني الهزيلة- التي لا تنقي»:[۲] (چهار عیب در حیوان قربانی جایز نیست: کوری که ان واضح باشد، بیماری که بیماری آن واضح باشد، لنگی که لنگی آن واضح باشد و لاغری که نمیتواند از شدت لاغری بایستد).

چهارم: در زمانی مشخصی که هدی در آن ذبح میشود باشد که آن روز عید و سه روز بعد از آن است لذا ذبح نمودن هدی قبل از روز عید کفایت نمیکند زیرا پیامبر ﷺ هدی خود را جز در روز عید هنگامی که جمرهی عقبه را رمی نمود ذبح نکرد[۳].

پنجم: این که در حرم باشد یعنی داخل محدودهی حرم یا در منی یا در مزدلفه یا در مکه و در هر راه وسیعی در مکه هدی ذبح میشود لذا ذبح نمودن در عرفه یا در غیر از آن از اماکنی که خارج از حرم است کفایت نمیکند شنیدیم برخی از مردم هدیهای خود را خارج از حرم یا در عرفه یا در گوشههای دیگر که خارج از حرم است ذبح میکنند و این نزد بیشتر اهل علم کفایت نمیکند بلکه باید ذبح در خود حرم باشد یعنی داخل محدودهی حرم لذا اگر داخل محدودهی حرم ذبح کرد اشکالی ندارد قسمتی از گوشت آن را به خارج از حرم ببرد.

برای واجب شدن هدی بر کسی که حج تمتع انجام میدهد واجب است که از ساکنان مسجد الحرام نباشد اگر از ساکنان مسجد الحرام باشد بر آنها هدی نیست به دلیل فرمودهی الله À: {فمَن تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ ۗ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ۗ ذَٰلِكَ لِمَن لَّمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ}[بقره: ۱۹۶]( هر کس از عمره بهرهمند گردد سپس(اعمال) حج را آغاز کند آن چه از قربانی ( برای او) میسر شد ( ذبح میکند) هر کس نیافت سه روز در( ایام) حج و هفت روز هنگامی که بازگشتید روزه بگیرید این ده (روز) کامل است این (حکم) برای کسی است که خانوادهی او ساکن مسجد الحرام ( = مکه و اطراف آن) نباشد) یعنی این حکم برای کسی ثابت است که خانوادهاش ساکن مسجد الحرام نباشند و حکمی که ذکر شده وجوب هدی یا بدل آن در صورت عدم آن است و ساکنان مسجد الحرام اهل مکه یا حرم هستند یعنی کسانی که داخل محدودهی حرم هستند یا کسانی که اهل مکه هستند هر چند که خارج از حدود حرم باشند.

گفتم: یا کسانی که اهل مکه هستند هر چند خارج از محدودهی حرم باشند زیرا الان جهت تنعیم جزو مکه شده و بناها از تنعیم که ابتدای حرم و پایان خارج از حرم است میگذرد.

بنابراین کسانی که اهل تنعیم که خارج از حرم است باشند یا کسانی که پشت آنها هستند و خانههایی که به خانههای مکه متصل است از ساکنان مسجد الحرام محسوب میشوند و کسانی که از ناحیههای دیگر داخل محدودهی حرم هستند و به مکه وصل نیستند نیز از ساکنان مسجد الحرام هستند.

لذا ساکنان مسجد الحرام اهل مکه یا اهل حرم هستند لذا اگر از ساکنان مسجد الحرام باشند هدی و روز بر آنها واجب نیست.

سؤال کننده میگوید: او حج تمتع را ادا نموده اما هدی نکرده است و روزه نگرفته است به او میگوییم: بر تو واجب است به سوی الله À توبه کنی و اگر در سال حَجت توانایی هدی را داشتی بر تو واجب است امروز آن را ذبح کنی اما در مکه و اگر در سال حَجت توانایی هدی را نداشتی بر تو واجب است روزه بگیری لذا الان ده روز روزه بگیر هر چند که در شهر خودت باشد.

[۱] مسلم: كتاب الأضاحي، باب سن الأضحية، شمارهى (۱۶۶۳).

[۲] أحمد (۴/۲۸۴)، أبوداود: كتاب الضحايا، باب ما يكره في الضحايا، شمارهى (۲۸۰۲)، والترمذي: كتاب الأضاحي، باب ما يجوز في الأضاحي، شمارهى (۱۴۹۷)، والنسائي: كتاب الضحايا، باب ما نهي عنه من الأضاحي العوراء، شمارهى (۴۳۶۹)، وابن ماجة: كتاب الأضاحي: باب ما يكره أن يضحي به، شمارهى (۳۱۴۴).

[۳] بخاري: كتاب الحج، باب من ساق البدن معه، شمارهى (۱۶۹۱)، ومسلم: كتاب الحج: باب وجوب الدم على المتمتع، شمارهى (۱۲۲۷).

تعداد بازدید: 3

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل: تمتعت بالْعُمْرَةِ إلى الْحَجِّ، ولم أذبح هَدْيًا، ولم أصم، فما رأيكم في هذا؟

فأجاب – رحمه الله تعالى-: يقول السائل: إنه متمتع بالْعُمْرَةِ إلى الْحَجِّ، ولم يهد هديًا، ولم يصم، ولكن يجب أن نعلم ما هو التَّمَتَّعُ بِالْعُمْرَة إلى الْحَج الذي ينبني عليه وجوب الهَدْي؟

التَّمَتُّع بالْعُمْرَةِ إلى الْحَجِّ أَن يَشْرَعَ الإنسان بالْعُمْرَةِ في أشهر الْحَجِّ، ويفرغ منها، ويتحلل تحللا كاملا، ثم يُحْرِمُ بالْحَجّ في عامه، ويكون عند إِحْرَامِهِ بِالْعُمْرَةِ قد نوى أن يحج، هذا هو الْمُتَمَتَّعُ.

ويلزمه الهدي بشرط أن لا يرجع إلى بلده، فإن رجع إلى بلده، ثم أنشأ السفر إلى الْحَجِّ، وأحرم بالْحَجِّ فقط فإنه يكون مفردًا لا متمتعا، والهدي الواجب هو ما يجزئ في الأضحية ويشترط له شروط:

الأول: أن يكون من بَهِيمَةِ الأَنْعَام، فلا يجزئ الْهَدْي من غيرها، لقول الله تعالى: ﴿ لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَمُ ﴾ [الحج: ٣٤].

الثاني: أن يكون بالغا للسن المجزئ، وهو الثني من الإبل والبقر والمعز، أو الْجَذَعُ من الضأن لقول النبي صلى الله عليه وسلم: «لا تَذْبَحُوا إِلا مُسِنَّةٌ، إِلَّا أَن تَعْسُرَ عليكم فَتَذْبَحُوا جَذَعَةٌ من الضَّانِ».

الثالث: أن يكون سليما من العيوب المانعة للإجزاء، وهي التي ذكرها النبي صلى الله عليه وسلم في قوله: «أَرْبَعُ لَا تَجُوزُ فِي الْأَضَاحِيُّ الْعَوْرَاءُ الْبَيِّنُ عَوَرُهَا، وَالْمَرِيضَةُ البَيِّنُ مَرَضُهَا، وَالْعَرْجَاءُ البَيَّنُ طَلْعُهَا ، والعَجَفَاء – يعني الهزيلة – التي لا تُنْقِي». والرابع: أن يكون في الزمان الذي يذبح فيه الهدي وهو يوم العيد، وثلاثة أيام بعده، فلا يجزئ ذبح الهدي قبل يوم العيد، لأن النبي صلى الله عليه وسلم لم يَذْبَحْ هَدْيَهُ إلا يوم العيد حين رمى جَمرَةَ الْعَقَبَةِ.

والخامس: أن يكون في الْحَرَمِ، أي: داخل أميال الْحَرَمِ، إما في مِنّى، أو مُزْدَلِفَة، أو في مَكَّةَ ، وكل فجاج مَكَّةَ طريق ومَنْحَرُ، فلا يجزئ أن يذبح في عَرَفَةَ، أو في غيرها من أماكن الحل، وقد سمعنا أن بعض الناس ذبحوا هداياهم خارج الْحَرَمِ، إما في عَرَفَةَ، أو في جهات أخرى ليست من الْحَرَمِ، وهذا لا يجزئ عند أكثر أهل العلم، بل لا بد أن يكون الذبح في نفس الْحَرَمِ، أي: داخل حدود الْحَرَمِ، فإذا ذبح في داخل حدود الْحَرَمِ فلا بأس أن يَنْقُل من لحمها إلى خارج الحل.

ويشترط لوجوب الْهَدْي على الْمُتَمَتُّع أن لا يكون من حاضري المسجد الْحَرَامِ، فإن كان من حاضري المسجد الْحَرَامِ فإنه ليس عليه هدي، لقول الله -تبارك وتعالى-: ﴿ فَمَن تَمَتعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَج فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْي فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَج وَسَبْعَة إِذَا رَجَعْتُم تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذَلِكَ لِمَن لَّمْ يَكُنْ أَهْلُهُ، حَاضِرِى الْمَسْجِدِ ﴾[البقرة: ١٩٦]، أي: ذلك الحكم ثابت لمن لم يكن أهله حاضري المسجد الحرم، والحكم المذكور هو وجوب الهدي، أو بدله لمن عدمه، وحاضر و المسجد الحرام هم أهل مَكَّةَ أو الْحَرَمُ، أي: هم من كانوا داخل حدود الْحَرَمِ، أو كانوا من أهل مَكَّةَ، ولو كانوا خارج حدود الْحَرَمِ.

وإنما قلت أو كانوا من أهل مكة، ولو كان خارج حدود الْحَرَمِ. لأن جهة التَّنْعِيمِ الآن قد صارت من مَكَّةَ، فإن الدور والمباني تعدت التَّنْعِيمِ الذي هو مبتدأ الْحَرَمِ ومنتهى الحل.

وعلى هذا فمن كان من أهل التَّنْعِيمِ الذين هم خارج الْحَرَمِ، أو مَنْ وراءهم، والبيوت متصلة لبيوت مَكَّةَ، فإنهم يُعَدُّونَ من حاضري المسجد الْحَرَامِ، ومن كان من الجهات الأخرى داخل حدود الْحَرَمِ وغير متصل بمكة فإنه من حاضري المسجد الْحَرَامِ أيضا.

فحاضر و المسجد الْحَرَامِ هم أهل مَكَّةَ أو أهل الْحَرَمِ، فإن كان من حاضري المسجد الحَرَامِ فإنه ليس عليه هدي ولا صوم.

وهذا السائل يقول: إنه حَجَّ متمتعا ولم يُهْدِ، ولم يصم. نقول له الآن عليك أن تتوب إلى الله، فإن كنت من القادرين على الهدي في عام حجك وجب عليك أن تذبحه اليوم، ولكن في مَكَّةَ، وإن كنت من غير القادرين على الهدي في عام حجك فعليك الصوم، فصم الآن عشرة أيام، ولو في بلدك.