۳۹۵ – از شیخ رحمه الله سوال شد: زمانی که کافری به مسلمان سلام کرد، آیا جوابش را بدهد؟ و وقتی دستش را برای مصافحه دراز کرد، حکمش چیست؟ همچنین چای بردن برای او در حالی که روی صندلی نشسته است، چه حکمی دارد؟
جواب دادند: وقتی کافر به مسلمان سلامی روشن و واضح کرده، بگوید: السلام علیکم، میتوانی در جوابش بگویی: علیک السلام. زیرا الله تعالی میفرماید: {وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا}[۱]، یعنی: {و هنگامی که به شما سلام میگویند، بهتر یا همانند آن پاسخ دهید}. اما زمانی که واضح و روشن نباشد، باید بگویی: وعلیک. همچنین اگر واضح باشد که در سلامش میگوید: السام علیکم، یعنی مرگ بر تو، در جوابش گفته میشود: و علیک.
پس انواع سلام کافر، سه نوع است:
اول: صراحتا بگوید: «السام علیکم». در جوابش گفته میشود: «و علیکم».
دوم: شک کنیم که آیا گفت: «السّام»، یا گفت: «السّلام»؟ در جوابش گفته میشود: «و علیکم».
سوم: صراحتا بگوید: «السلام علیکم». در جوابش گفته میشود: «علیکم السلام». به دلیل این فرمودهی الله تعالی: {وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا}، یعنی: {و هنگامی که به شما سلام میگویند، بهتر یا همانند آن پاسخ دهید}.
ابن قیم رحمه الله میگوید: «اگر برای شنونده محقق شد که شخص کافر به او گفت: سلام علیک، و هیچ شکی در آن نباشد، آیا میتواند به او بگوید: و علیک السلام، یا فقط به گفتن: و علیک، اکتفا کند؟ آنچه مقتضای ادله و قواعد شریعت است، این است که به او گفته شود: و علیک السلام. این از باب عدل است، و الله تعالی به عدل و احسان، امر میکند. الله تعالی میفرماید: {وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا}[۲]، یعنی: {و هنگامی که به شما سلام میگویند، بهتر یا همانند آن پاسخ دهید}. پس به فضل فرا خوانده و عدالت را واجب گردانده است. این هیچ منافاتی با احادیث باب ندارد. زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم به خاطر سبب مذکور که در تحیّت خود اکثرا آن را میگفتند، امر به اقتصار بر گفتن: «و علیکم» کرده است». ابن قیم رحمه الله سپس میگوید: «اعتبار گر چه به عموم لفظ است، اما این عموم، در نظیر مذکور معتبر است، نه در آنچه با آن مخالف باشد. الله تعالی میفرماید: {وَإِذَا جَاءُوكَ حَيَّوْكَ بِمَا لَمْ يُحَيِّكَ بِهِ اللَّهُ وَيَقُولُونَ فِي أَنْفُسِهِمْ لَوْلَا يُعَذِّبُنَا اللَّهُ بِمَا نَقُولُ}[۳]، یعنی: {و هنگامی که نزدت میآیند، بهگونهای به تو درود میگویند که الله به تو نگفته است و با خود میگویند: چرا الله، ما را به سبب گفتارمان عذاب نمیکند}. پس وقتی این سبب از بین رفت، و یکی از اهل کتاب گفت: سلام علیکم ورحمة الله، عدالت در تحیّت ایجاب میکند که نظیر همان سلامی که کرده، در جوابش گفته شود»[۴].
همچنین در صحیح بخاری از ابن عمر رضی الله عنهما روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «هنگامی که یهود بر شما سلام کردند، یکی از آنها میگوید: «السام علیکم»، پس شما بگویید: و علیکم»، و «سام» یعنی مرگ.
هنگامی که دستش را برای مصافحه به سویت دراز کرد، تو هم دستت را دراز کن. اما تو اول پیش دستی نکن.
اما وقتی که با چای از او پذیرایی میکنی و او روی صندلی نشسته، این کار مکروه است. اما تو فنجان را روی میز بگذار که اشکالی ندارد.
[۱] – سوره نساء، آیه «۸۶».
[۲] – سوره نساء، آیه «۸۶».
[۳] – سوره مجادله، آیه «۸».
[۴] – «أحکام أهل الذمة»، (ج۱ ص۲۰۰).