۱۰۴ – از شیخ رحمه الله سوال شد: مذهب سلف در مورد رؤیت الله عزوجل چیست؟ و کسی که گمان می‌کند: «الله تعالی با چشم دیده نمی‌شود و رؤیت عبارت از کمال یقین است»؟

جواب دادند: الله عز و جل در قرآن کریم وقتی که روز قیامت را ذکر می‌کند، می‌فرماید: {وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ . إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ}[۱]، یعنی: {آن روز، چهره‌هایی شاداب است، به سوی پروردگارش نظر می‌کند}. در این آیه، نگاه کردن را مضاف به صورت‌ها کرده و چیزی که در چهره به وسیله‌ی آن نگاه می‌شود، چشم است. در این آیه دلیلی بر این وجود دارد که الله تعالی با چشم دیده می‌شود. اما اینکه ما الله را خواهیم دید، دال بر احاطه‌ی ما به او تعالی نیست. زیرا الله تعالی می‌فرماید: {وَلَا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْمًا}[۲]، یعنی: {و آنها به علم او احاطه ندارند}. وقتی نمی‌توانیم به علم او احاطه داشته باشیم – و احاطه‌ی علمی وسیع‌تر و شامل‌تر از احاطه‌ی بصری است – دلالت بر این می‌دهد که امکان ندارد بر او احاطه‌ی بصری داشته باشیم، و این فرموده‌ی الله تعالی بر آن دلالت می‌دهد: {لَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ}[۳]، یعنی: {چشم‌ها او را در نمی‌یابند و او چشم‌ها را در می‌یابد}. بنا بر این چشم‌ها گر چه او را می‌بینند، اما نمی‌توانند بر او تعالی احاطه داشته باشند. پس الله تعالی با چشم‌ها و با رؤیت حقیقی دیده می‌شود، اما با این رؤیت، ادراک نمی‌شود؛ زیرا الله عز و جل بزرگ‌تر از آن است که بر او احاطه شود، و این چیزی است که سلف بر آن بوده‌اند و اعتقاد داشتند کامل‌ترین نعمتی که به انسان می‌رسد، نظر کردن به وجه الله عز و جل است، و به همین خاطر یکی از دعاهای رسول الله صلی الله علیه وسلم این بود: «أسألک لذة  النظر إلی وجهک»، یعنی: «از تو لذت نگاه کردن به وجهت را خواهانم». گفت: «لذت نگاه کردن»، چون این نگاه دارای لذت بزرگی است که جز کسی که آن را با نعمت و فضل الله درک کرده، کس دیگری آن را نمی‌فهمد، و از الله تعالی می‌خواهم من و شما را از آن جمله قرار دهد. این حقیقت رؤیت است که سلف بر آن اجماع کرده‌اند.

اما کسی که تصور می‌کند الله با چشم دیده نمی‌شود، و رؤیت، عبارت از کمال یقین است، سخنش باطل و مخالف با ادله است، و واقع نیز آن را تکذیب می‌کند. زیرا کمال یقین در دنیا نیز وجود دارد. رسول الله صلی الله علیه وسلم در تفسیر کلمه‌ی «احسان» می‌فرماید: «احسان این است که الله را چنان عبادت نمایی که گویا او را می‌بینی و اگر تو او را نمی‌بینی، او تو را می‌بیند». اینکه طوری الله را عبادت کنی که انگار او را می‌بینی، کمال یقین است. پس این ادعا که نصوص وارد شده در مورد رؤیت به معنی کمال یقین است؛ چون کسی که یقین کامل دارد، مثل این است که با چشم خود دارد می‌بیند، ادعایی باطل بوده و تحریف نصوص است، و تاویل هم نیست، بلکه تحریف باطلی است که واجب است بر کسی که آن را می‌گوید، رد داد. والله المستعان.

[۱] – سوره قیامة، آیات «۲۲و۲۳».

[۲] – سوره طه، آیه «۱۱۰».

[۳] – سوره أنعام، آیه «۱۰۳».