۱۳ – جمع بین حدیث جبریل عَلَيْهِ‌السَّلَام و حدیث عبدالقیس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ در تعریف ایمان

۱۳ – همچنین از شیخ رحمه الله سوال شد: جمع بین حدیث جبریل عَلَيْهِ‌السَّلَام که در آن پیامبر ﷺ ایمان را این گونه تفسیر می‌کند: «این است که به الله و ملائکه و کتاب‌های آسمانی و پیامبران و روز قیامت ایمان بیاوری، و نیز به قضا و قدر، چه خیر باشد و چه شر، ایمان بیاوری»، و بین حدیث وفد عبدالقیس که در آن رسول الله صلی الله علیه وسلم ایمان را به: «شهادت دادن به یکتایی الله و برپا داشتن نماز و پرداختن زکات و ادای خُمس از غنیمت» تفسیر می‌کند، چگونه است؟

جواب دادند: قبل از جواب دادن به این سوال دوست دارم بگویم که بین قرآن و سنت به هیچ وجه تعارض وجود ندارد. در قرآن نیز آیاتی وجود ندارد که با آیات دیگری در تعارض باشد، و همچنین در سنت صحیح رسول الله صلی الله علیه وسلم چیزی که مخالف با واقع باشد اصلا وجود ندارد؛ برای اینکه واقع، واقعِ حق است، و قرآن و سنت نیز حق هستند و تناقض بین حق، امکان ندارد. وقتی این قاعده را بفهمی، اشکالات زیادی نزدت رفع خواهد شد. الله تعالی می‌فرماید: ( أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا[۱] )، یعنی: ( آیا در قرآن تدبر نمی‌کنند، و اگر از جانب کسی غیر از الله بود، در آن اختلاف بسیاری می‌یافتند ). وقتی که چنین باشد، احادیث رسول الله صلی الله نیز امکان ندارد که دارای تناقض باشند. وقتی که رسول الله صلی الله علیه وسلم در یک جا ایمان را به گونه‌ای و در جای دیگر به گونه‌ی دیگری تفسیر می‌کند که به نظر تو با تفسیر اول در تعارض است، اگر تامل کنی، تعارضی نمی‌بینی: در حدیث جبریل علیه الصلاة و السلام، رسول الله صلی الله علیه وسلم دین را به سه قسمت تقسیم می‌کند:

قسمت اول: اسلام.

قسمت دوم: ایمان.

قسمت سوم: احسان.

و در حدیث وفد عبدالقیس، فقط یک قسمت آن را که اسلام است، ذکر می‌کند. پس وقتی که اسلام به صورت مطلق ذکر شود، ایمان نیز در آن داخل می‌شود، زیرا ممکن نیست کسی شعائر اسلام را انجام دهد، مگر اینکه مومن باشد. پس هنگامی که اسلام به تنهایی ذکر شد، ایمان را نیز شامل می‌شود، و هنگامی که ایمان به تنهایی ذکر شد، شامل اسلام نیز می‌شود، و وقتی هر دو با هم ذکر شوند، ایمان متعلق به قلب، و اسلام متعلق به اعضا و جوارح است. این مطلب مهمی است که طالب علم باید بداند. بنا بر این، وقتی اسلام به تنهایی ذکر شود، ایمان را نیز شامل می‌شود. الله تعالی می‌فرماید: ( إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ[۲] )، یعنی: ( دین نزد الله، اسلام است )، و آنچه معلوم است اینکه دین اسلام شامل عقاید و ایمان و احکام است. نیز هنگامی که ایمان به تنهایی ذکر شود، اسلام را نیز شامل می‌شود، و وقتی که هر دو با هم ذکر شوند، ایمان شامل مسائلی می‌شود که متعلق به قلب است، و اسلام شامل مسائلی که متعلق به اعضا و جوارح است. به همین خاطر یکی از سلف گفته است: «اسلام، آشکارا است، و ایمان سرّ»؛ زیرا محل ایمان، قلب است. به همین خاطر است که چه بسا منافقی را می‌یابی که نماز می‌خواند و صدقه می‌دهد و روزه می‌گیرد. چنین شخصی در ظاهر مسلمان است، ولی مومن نیست؛ چنان که الله تعالی می‌فرماید: ( وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ[۳] )، یعنی: ( و از مردم کسانی هستند که می‌گویند به الله و روز قیامت ایمان آوردیم، در حالی که مومن نیستند ).

[۱] – سوره نساء، آیه «۸۲».

[۲] – سوره آل عمران، آیه «۱۹».

[۳] – سوره بقره، آیه «۸».

تعداد بازدید: 2

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

( 13 ) وسئل أيضاً : كيف نجمع بين حديث جبريل الذي فسر فيه النبي ﷺ الإيمان ” بأن تؤمن بالله، وملائكته، وكتبه، ورسله، و اليوم الآخر، وتؤمن بالقدر خيره وشره ” . وحديث وفد عبد القيس الذي فسر فيه النبي ﷺ الإيمان ” بشهادة أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له، وإقام الصلاة، وإيتاء الزكاة، وأداء الخمس من الغنيمة ” ؟

فأجاب بقوله : قبل الإجابة على هذا السؤال أود أن أقول : إن الكتاب والسنة ليس بينهما تعارض أبداً، فليس في القرآن ما يناقض بعضه بعضاً، وليس في السنة الصحيحة عن رسول الله ﷺ ما يناقض بعضه بعضاً، وليس في القرآن ولا في السنة ما يناقض الواقع أبداً، لأن الواقع واقع حق، والكتاب والسنة حق، ولا يمكن التناقض في الحق، وإذا فهمت هذه القاعدة انحلت عنك إشكالات كثيرة . قال الله تعالى : ( أفلا يتدبرون القرآن ولو كان من عند غير الله لوجدوا فيه اختلافاً كثيراً‌) (سورة النساء، الآية ” 82″) . فإذا كان الأمر كذلك فأحاديث النبي ﷺ لا يمكن أن تتناقض فإذا فسر النبي ﷺ الإيمان بتفسير، وفسره في موضع آخر بتفسير آخر يعارض في نظرك التفسير الأول، فإنك إذا تأملت لم تجد معارضة : ففي حديث جبريل، عليه الصلاة والسلام، قسم النبي ﷺ الدين إلى ثلاثة أقسام :

القسم الأول : الإسلام .

القسم الثاني : الإيمان .

القسم الثالث : الإحسان .

وفي حديث وفد عبد القيس لم يذكر إلا قسما واحداً وهو الإسلام .

فالإسلام عند الإطلاق يدخل فيه الإيمان لأنه لا يمكن أن يقوم بشعائر الإسلام إلا من كان مؤمناً فإذا ذكر الإسلام وحده شمل الإيمان، وإذا ذكر الإيمان وحده شمل الإسلام، وإذا ذكرا جميعاً صار الإيمان يتعلق بالقلوب، والإسلام يتعلق بالجوارح، وهذه فائدة مهمة لطالب العلم فالإسلام إذا ذكر وحده دخل فيه الإيمان قال الله تعالى : ( إن الدين عند الله الإسلام‌) (سورة آل عمران، الآية ” 19 “). ومن المعلوم أن دين الإسلام عقيدة وإيمان وشرائع، وإذا ذكر الإيمان وحده دخل فيه الإسلام، وإذا ذكرا جميعاً صار الإيمان ما يتعلق بالقلوب، والإسلام ما يتعلق بالجوارح، ولهذا قال بعض السلف : ” الإسلام علانية، والإيمان سر ” . لأنه في القلب، ولذلك ربما تجد منافقاً يصلي ويتصدق ويصوم فهذا مسلم ظاهراً غير مؤمن كما قال تعالى : ( ومن الناس من يقول : آمنا بالله وباليوم الآخر وما هم بمؤمنين‌) (سورة البقرة، الآية ” 8 “).