(۵۰۸) حکم توسل به جاه اشخاصی که وفات کرده‌اند

(۵۰۸) سوال: چرا دعا کردن از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با توسل به جاه، حق یا حرمت افراد صالح و نیکوکار که وفات کرده‌اند، درست نیست؟

جواب:

دعا و درخواست از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با هیچ وسیله‌ای جایز نیست مگر این ‌که آن وسیله در شرع، ثابت باشد؛ زیرا دعا عبادت است و در عبادت نیز باید به آن چه در شرع وارد شده بسنده کرد. بنابراین درخواست و دعا از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با وسیله و توسل، دو نوع است:

با وسیله‌ای که در شرع ثابت شده باشد؛ مانند:

اول: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با نام‌ها و صفت‌هایش؛ چنان که مثلا بگویی: “اللّهُمَّ يَا غَفُورُ اغفِر لِي وَيَا رَزَّاقُ ارزُقنِي وَيَا رَحِيمُ ارحَمنِي“: (ای الله!‌ای بخشنده! مرا ببخش و بیامرز، ‌ای روزی‌دهنده! به من روزی عطا فرما، ‌ای مهربان! به من رحم فرما).

دوم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با ایمان که به او و پیامبرانش؛ چنان که مثلا بگویی: “اللّهُمَّ إنِّي آمَنتُ بِكَ وَبِرُسُلّكَ فَاغفِر لِي“: (ای الله! من به تو و پیامبرانت ایمان آوردم، پس مرا ببخش و بیامرز) الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ نیز از خردمندان حکایت می‌کند که چنین می‌گویند: {رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِياً يُنَادِي لِلإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأَبْرَارِ} [آل عمران: ۱۹۳]: (پروردگارا! ما شنیدیم که منادی به ایمان، ندا می‌دهد که به پروردگارتان ایمان آورید؛ پس ایمان آوردیم؛ پس گناهان ما را ببخش و اشتباهاتمان را بپوشان و ما را با نیکوکاران بمیران).

سوم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با بیان حال خود که به حاجت و ضرورت افتاده است؛ چنان که از سخن موسى عَلَيْهِ‌السَّلَام آمده است: {رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ} [القصص: ۲۴]: (پروردگارا! به آن ‌چه از خیر به سوی من نازل ‌کنی، فقیر و نیازمندم).

چهارم: توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با دعای کسی که دعایش به اجابت و پذیرش نزدیک‌تر است؛ چنان که عمر رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ هنگام دعای باران گفت: “اللَّهُمَّ إنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ إلَيْكَ بنَبِيِّنَا فَتَسْقِينَا، وإنَّا نَتَوَسَّلُ إلَيْكَ بعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسْقِنَا“: (ای الله: قبلا با پیامبرمان به تو متوسل می‌شدیم و بر ما باران می‌باراندی، اکنون با عموی پیامبرمان ﷺ به تو متوسل می‌شویم پس بر ما باران ببار) پس عباس رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ می‌ایستاد و دعا می‌نمود و سپس باران می‌بارید.

این انواع که زیر قسمت اول، وارد می‌شود، جایز است زیرا در شرع ثابت و وارد شده است.

۲- وسیله‌ای که در شرع، ثابت نشده باشد؛ دعا و درخواست از الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با این وسیله‌ جایز نیست زیرا با چیزی به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ متوسل می‌شوید که عامل و سبب رسیدن به او نیست که البته این به تمسخر و استهزاء شباهت دارد؛ لذا اگر برای رسیدن و نزدیک شدن به پادشاهی از پادشاهان دنیا به شخصی از مردم کوچه و بازار متوسل شوید و بگویید: برای من نزد پادشاه، شفاعت کن! این کار، تمسخر به پادشاه است. همچنین اگر با چیزی که سبب نیست به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ متوسل شوید، مانند مسخره کردن الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ و آیات او است.

توسل به الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ با جاه و حرمت پیامبر ﷺ که در سؤال بدان اشاره شد نیز از همین نوع است؛ زیرا جاه و منزلت پیامبر ﷺ فقط برای خودش مفید است اما دیگران سودی از آن نمی‌برند. فقط چون رسول الله ﷺ در نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ از جایگاه، منزلت و حرمت برخوردار است به دیگری فایده‌ نمی‌رسد و بدین خاطر است که کسانی مانند ابو لهب که لیاقت رحمت و مغفرت الهی را ندارند از جاه و مقام پیامبر ﷺ در نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ سودی نبرده‌اند.

حتى در درخواست از بندگان برای انجام کار یا رفع نیاز، درست نیست که به مقام فلان شخص، متوسل شویم تا آن شخص، تأثیری در طلب و درخواست داشته باشد. همچنین الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ حرمت رسول الله ﷺ و مقامش را وسیله‌ای برای توسل به خود، قرار نداده است و در حقیقت نیز وسیله نیست؛ زیرا انسان با جاه و مقام شخص دیگر سودی نمی‌برد. اگر انسان سبب و وسیله‌ای نداشته باشد که او را به مقصودش برساند، حرمت رسول الله ﷺ در نزد الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ سبب و عاملی برای برآورده شدن حاجت و نیاز تو نیست؛ اما منظور از سبب و وسیله چیست؟ سبب، فعل و کردار انسان، حالت انسان یا اسماء و صفات الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ است. پیامبر ﷺ نیز در جایگاه اجابت دعا نیست که دعا با حرمت، تعظيم و مقام وی همانند دعا با اسماء و صفات الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ و… باشد. بنابراین از رسول الله ﷺ دعا و درخواست نمی‌شود و او دعا را اجابت نمی‌کند که بگوییم: توصیف وی با این صفات و ویژگی‌های پسندیده مقتضای اجابت دعا است.

***

تعداد بازدید: 1

این صفحه را به اشتراک بگذارید

مشاهده‌ی اصل متن عربی

يقول السائل وهو متقاعد مدني بالعراق من بغداد: لماذا لا يجوز الطلب من الله ،بجاه، أو بحق، أو بحرمة أي إنسان الصالحين الأموات؟

فأجاب رحمه الله تعالى: فإن سؤال الله – سبحانه وتعالى- ودعاءه بوسيلة من الوسائل لا يجوز، إلا إذا كانت هذه الوسيلة مما ثبت شرعًا أنها وسيلة؛ وذلك لأن الدعاء عبادة، والعبادة يُتوقف فيها على ما ورد به الشرع،

فسؤال الله تبارك وتعالى بالوسيلة ينقسم إلى قسمين:

أحدهما: أن تكون الوسيلة مما جاء به الشرع، مثل:

– التوسل إلى الله -تبارك وتعالى – بأسمائه وصفاته: مثل أن تقول: اللهم یا غفورُ اغفر لي، ويا رزَّاقُ ارزقني، ويا رحيم ارحمني. وما أشبه ذلك.

– التوسل إلى الله تبارك وتعالى بإيمانه به وبرسله: مثل أن يقول: اللهم إني آمنت بك وبرسلك، فاغفر لي كما حكى الله تبارك وتعالى عن أولي الألباب الذين :يقولون: ﴿ رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي لِلْإِيمَيْنِ أَنْ امِنُوا بِرَبِّكُمْ فَتَامَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ ﴾ [آل عمران: ١٩٣].

– التوسل إلى الله تبارك وتعالى بذكر حاله هو من ضرورة وحاجة: كما في قول موسى عليه الصلاة والسلام: ﴿ رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرُ ﴾ [القصص: ٢٤].

هذه الأنواع – التي تندرج تحت القسم الأول – كلها جائزة لورود الشرعبها، وكذلك أيضًا من هذا القسم إذا توسل بدعاء غيره، ممن يكونون أقرب إلى الإجابة منه، كما فعل عمر له حين استسقى فقال: «اللَّهُمَّ إِنَّا كُنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّنَا فَتَسْقِينَا، وَإِنَّا نَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِعَمِّ نَبِيِّنَا فَاسْقِنَا». فَيَقُومُ العَبَّاسُ فيَدْعُو فَيُسْقَوْنَ».

ثانيهما: أن تكون الوسيلة مما لم يرد به الشرع، فهذه لا يجوز أن يُدعى الله بها؛ لأن معنى ذلك أنك تقدم إلى الله تبارك وتعالى ما لم يكن سببا للوصول إليه، وهذا يشبه الاستهزاء، ولهذا لو أنك توسلت إلى ملك من ملوك الدنيا بما لم يكن وسيلة إليه مثل أن تأتي برجل من سُوقة الناس، وتقول: اشفع لي عند الملك. فإن هذا يعتبر كالاستهزاء به ،والسخرية كذلك إذا توسلت إلى الله

-تبارك وتعالى – بما لم يكن سببًا، فإنه كالاستهزاء به، وبآياته تبارك وتعالى.

ومن هذا النوع التوسل بما ذكره السائل من جاه النبي صلى الله عليه وسلم وحرمته، وما أشبه ذلك، فإن جاه النبي صلى الله عليه وسلم لا ينتفع به إلا رسول الله صلى الله عليه وسلم فقط، أما غيره فإنه لا ينتفع به، بمجرد أن للرسول صلى الله عليه وسلم جاها عند الله وحرمة، هذا لا ينفعه، ولهذا لم ينتفع أبو لهب ،وغيره ممن ليسوا أهلا للرحمة والمغفرة، بجاه النبي صلى الله عليه وسلم عند الله.

وحتى في التوسل إلى العباد لقضاء الحاجة لا يصلح أن نتوسل إليه بجاءِ فلان؛ حتى يكون لفلان هذا تأثير بالطلب والسؤال، وكذلك التوسل إلى الله بحرمة الرسول الله وجاهه لم يجعلها الله -تبارك وتعالى- وسيلة لإجابة الداعي، وكذلك أيضًا هو في الحقيقة ليس وسيلة؛ لأنه -كما أسلفنا آنفا – لا ينتفع الإنسان بجاه شخص إذا لم يكن لهذا الإنسان سبب يُوصل إليه، فحرمة الرسول عند الله ليست سببًا لقضاء حاجتك أنت وما وجه السبب؟ السبب إما فعلك، أو حالك، أو أسماء الله تعالى وصفاته، والنبي عليه الصلاة والسلام- ليس هو الذي يجيب حتى نقول: إن السؤال بحرمته وتعظيمه وجاهه كالسؤال بأسماء الله وصفاته، وما أشبه ذلك، فالرسول ليس هو الذي يُدعَى، وهو الذي يُجيب حتى نقول: إن وصفه بهذه الصفات الحميدة يقتضي الإجابة.