(۱۳۹) سوال: آیا جن‌ها رسالت محمد ﷺ را پذیرفته و مسلمان شده‌اند و به پیامبران قبل از ایشان ایمان آوردهاند؟ آیا حج بر آن‌ها واجب است؟ اگر چنین باشد کجا حج را به جا می‌آورند؟
جواب:
بدون شک جن‌ها مکلف هستند که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ را عبادت نمایند؛ در میان آن‌ها مسلمان و کافر و درست‌کار و بد کار وجود دارد همان طور که الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ در سوره‌ی جن به نقل از آن‌ها می‌فرماید: «وَأَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَمِنَّا دُونَ ذَلِكَ كُنَّا طَرَائِقَ قِدَدًا» [جن: ۱۱] : «در میان ما افرادی درست‌کار و افرادی نیز بد کار هستند؛ ما گروه‌های متفاوتی هستیم» همچنین گفتند: «وَأَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَمِنَّا الْقَاسِطُونَ فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُولَئِكَ تَحَرَّوْا رَشَدًا وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَكَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا» [جن: ۱۴-۱۵] : «گروهی از ما مسلمان و گروهی کافر هستند؛ پس هرکس که اسلام آورد، آنان راه رستگاری را جستجو کرده‌اند اما کافران هیزم جهنم هستند» الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ گروهی از جن‌ها را به سوی رسول اللهﷺ سوق داد. آنان قرآن را شنیدند و به آن ایمان آوردند و به عنوان دعوت‌گر به سوی قوم خود رفتند؛ الله سُبْحَانَهُ‌وَتَعَالَىٰ می‌فرماید: «وَإِذْ صَرَفْنَا إِلَيْكَ نَفَرًا مِّنَ الْجِنِّ يَسْتَمِعُونَ الْقرآن فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُوا أَنصِتُوا فَلَمَّا قُضِيَ وَلَّوْا إِلَى قَوْمِهِم مُّنذِرِينَ قَالُوا يَا قَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا كِتَابًا أُنزِلَ مِن بَعْدِ مُوسَى مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَإِلَى طَرِيقٍ مُّسْتَقِيمٍ يَا قَوْمَنَا أَجِيبُوا دَاعِيَ اللَّهِ وَآمِنُوا بِهِ يَغْفِرْ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَيُجِرْكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ وَمَن لَّا يُجِبْ دَاعِيَ اللَّهِ فَلَيْسَ بِمُعْجِزٍ فِي الْأَرْضِ وَلَيْسَ لَهُ مِن دُونِهِ أَوْلِيَاءُ أُولَئِكَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ» [احقاف: ۲۹-۳۲] : «به یاد بیاور هنگامی که گروهی از جن را به سوی تو متوجه ساختیم که قرآن را بشنوند؛ پس چون حاضر شدند، گفتند: خاموش باشید. آن گاه چون (تلاوت قرآن) به پایان رسید، بیم‌دهندگانی به سوی قوم خود بازگشتند. گفتند: ای قوم ما! یقیناً ما کتابی را شنیدیم که بعد از موسی نازل شده است که تصدیق کننده‌ی پیش از خود است، به سوی حق و به سوی راه راست هدایت می‌کند. ای قوم ما! دعوت‌کننده‌ی الله را اجابت کنید و به او ایمان آورید تا گناهانتان را ببخشد و شما را از عذابی دردناک پناه دهد و هرکس دعوت‌کننده‌ی الله را اجابت نکند، هرگز نمی‌تواند در زمین بگریزد و او را غیر از الله هیچ یاوری نیست. آنان در گمراهی آشکاری هستند» این‌ها دلیل بر این است که جن‌ها به پیامبران پیشین ایمان آوردهاند و از کتاب‌هایشان اطلاع داشته‌اند زیرا گفتند: «إِنَّا سَمِعْنَا كِتَابًا أُنزِلَ مِن بَعْدِ مُوسَى مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَإِلَى طَرِيقٍ مُّسْتَقِيمٍ». از پیامبرﷺ نیز ثابت است که جن‌ها‌یی را که نزدش آمده بودند را گرامی داشت و به آن‌ها فرمود: «لَکُم کلُّ عَظمٍ ذُکِرَ اسمُ اللهِ علیه، تَجِدونَه أوفَرَ ما یَکونُ لحماً، وکل بَعرَة فهی علفٌ لِدَوابِّکم» [تخریج آن گذشت] : «هر استخوانی که نام الله بر آن برده شده، برای شما است که فراوان‌ترین گوشت را بر آن خواهید یافت و تمام مدفوع این حیوانات، علف چارپایان شما است» و به همین دلیل پیامبرﷺ از استنجا نمودن با استخوان‌ها و سرگین‌ها نهی نمود و فرمود: «لا تستنْجُوا بالرَّوْثِ ، ولا بالعِظامِ ، فإنَّهُ زادُ إخوانِكمْ من الجِنِّ»۱ : «با سرگین و استخوان استنجا نکنید؛ چون این‌ها توشه‌ی برادرانتان از جن‌ها است».
سؤال: آیا حج بر آن‌ها واجب است؟ اگر چنین است کجا حج را به جا می‌آورند؟
جواب: ظاهرا آن‌ها به همان عباداتی مکلف هستند که انسان‌ها بدان مکلف شده‌اند به خصوص اصول عبادات؛ مانند ارکان پنج‌گانه. زمان و مکان حج آن‌ها، مانند انسان است هر چند که گاهی در جنس عباداتی که مناسب حال آنان نیست، با انسان‌ها تفاوت دارند که بنابراین با تکلیفی که انسان‌ها مکلف به آن هستند، تفاوت خواهد داشت.
***
- [تخریج ترمذی: کتاب الطهارة، باب کراهیة ما یستنجی به، شماره۱۸] ↩︎
