(۱۱۳۴) سوال: از ابو عبدالله جابر بن عبدالله رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُمَا روایت شده که گفت: همراه با رسول اللهﷺ بودیم که فرمودند: «در مدینه مردانی وجود دارند که هیچ مسیر و دره‌ای را نپیموده‌اید مگر اینکه آنها نیز با شما هستند؛ بیماری آنها را از بودن با شما، بازداشته است».[۱] شرح این حدیث چگونه است؟
جواب:
شرح حدیث این است که پیامبرﷺ برای اصحاب توضیح می‌دهند که در مدینه کسانی وجود دارند که به خاطر نیتشان، در اجر و پاداش، با مجاهدین فی سبیل الله شریک هستند. با وجود اینکه در مدینه هستند، اما هر مسیر و دره‌ای که مجاهدان از آن می‌گذرند، آنها نیز به خاطر نیتشان، با آنها در اجر و پاداش، مشارکت دارند و عدم مشارکتشان در جهاد، به خاطر عذر بوده است. هر کسی که به خاطر عذر نتواند عبادتی را انجام دهد، از دو حالت خارج نیست:
اول: عادتش این است که آن عبادت را انجام می‌داده، سپس عذری برای او حاصل شده که باعث شده نتواند آن عبادت را انجام دهد. چنین شخصی پاداش کامل آن عبادت را دارد. به این دلیل که رسول اللهﷺ می‌فرماید: «کسی که بیمار شود یا مسافرت برود، پاداش عبادت‌هایی را که در هنگام سلامتی یا مقیم بودن انجام می‌دهد، به صورت کامل برایش نوشته می‌شود».[۲]
دوم: عادتش این نیست که آن را انجام دهد، اما تمنای آن را دارد و دوست دارد که توانایی آن را داشته باشد. برای چنین کسی فقط پاداش نیت نوشته می‌شود، نه پاداش عمل به صورت کامل. دلیل آن نیز این است که «مهاجرین فقیر نزد رسول اللهﷺ آمدند و عرض کردند: ثروتمندان هر چه پاداش‌های بهشتی و درجات والای آن را بردند. آنها بیان کردند که این ثروتمندان با پول خود انفاق کرده و حج می‌گزارند، اما برای فقرا چنین امکانی وجود ندارد. رسول اللهﷺ به آنها خبر داد که اگر بعد از هر نمازی، سی و سه بار سبحان الله و الحمدلله و الله اکبر بگویند، پاداشی نصیبشان می‌شود که می‌توانند از کسانی که پیشی گرفته‌اند، سبقت بگیرند و کسی به آنها نمی‌رسد.
وقتی این سخن به گوش ثروتمندان رسید، آنها نیز این کار را انجام دادند. بنا بر این فقرا دوباره نزد رسول اللهﷺ باز گشتند و گفتند: کاری که ما می‌کنیم به گوش برادرانمان رسیده و آنها نیز مثل ما این کار را انجام می‌دهند. در اینجا رسول اللهﷺ فرمود: این فضل الله است که به هر کس بخواهد، می‌دهد».[۳]
این فقرا تمنا داشتند که ای کاش مالی داشتند که به وسیله‌ی آن، برده آزاد کنند و حج را به جای آورند. اما با این حال، به آنها پاداشی مثل پاداش ثروتمندانی که این کارها را انجام می‌دادند، داده نمی‌شود، اما پاداش نیت را دارند. چون برای انجام آن کار نیک، حریص هستند، اما از انجامش عاجزند.
***
[۱] صحیح بخاری: کتاب المغازی، باب نزول النبیﷺ الحجر، حدیث شماره (۴۱۶۱). صحیح مسلم: کتاب الإمارة، باب ثواب من حبسه عن الغزو مرض أو عذر آخر، حدیث شماره (۱۹۱۱). با این لفظ: «إِنَّ بِالْمَدِينَةِ لَرِجَالًا مَا سِرْتُمْ مَسِيرًا وَلَا قَطَعْتُمْ وَادِيًا، إِلَّا كَانُوا مَعَكُمْ. حَبَسَهُمُ الْمَرَضُ».
[۲] صحیح بخاری: کتاب الجهاد و السیر، باب یکت للمسافر مثل ما کان یعمل فی الإقامة، حدیث شماره (۲۸۳۴)، از ابوموسی اشعری رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «إذا مَرِض العَبد أو سافر كُتِب له مثلُ ما كان يعمل مقيمًا صحيحًا».
[۳] صحیح مسلم: کتاب المساجد و مواضع الصلاة، باب استحباب الذکر بعد الصلاة و بیان صفته، حدیث شماره (۵۹۵)، از ابوهریره رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «ذَهَبَ أَهْلُ الدُّثُورِ بِالدَّرَجَاتِ الْعُلَى وَالنَّعِيمِ الْمُقِيمِ. فَقَالَ وَمَا ذَاكَ؟ قَالُوا: يُصَلُّونَ كَمَا نُصَلِّي. وَيَصُومُونَ كَمَا نَصُومُ. وَيَتَصَدَّقُونَ وَلَا نَتَصَدَّقُ. وَيُعْتِقُونَ وَلَا نُعْتِقُ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِﷺ: أَفَلَا أُعَلِّمُكُمْ شَيْئًا تُدْرِكُونَ بِهِ مَنْ سَبَقَكُمْ وَتَسْبِقُونَ بِهِ مَنْ بَعْدَكُمْ؟ وَلَا يَكُونُ أَحَدٌ أَفْضَلَ مِنْكُمْ إِلَّا مَنْ صَنَعَ مِثْلَ مَا صَنَعْتُمْ؟ قَالُوا: بَلَى: يَا رَسُولَ اللَّهِ! قَالَ تُسَبِّحُونَ وَتُكَبِّرُونَ وَتَحْمَدُونَ، دُبُرَ كُلِّ صَلَاةٍ، ثَلَاثًا وَثَلَاثِينَ مَرَّةً. فَرَجَعَ فُقَرَاءُ الْمُهَاجِرِينَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ. فَقَالُوا: سَمِعَ إِخْوَانُنَا أَهْلُ الأَمْوَالِ بِمَا فَعَلْنَا. فَفَعَلُوا مِثْلَهُ. فقال رسول اللهﷺ:ذلك فضل الله يؤتيه مَنْ يَشَاءُ».
