(۸۵۵) سوال: آیا {بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ} آیه‌ای از سوره‌‌ی فاتحه است؟

جواب:

صحیح این است که جزء سوره‌‌ی فاتحه نبوده، بلکه آیه‌ای مستقل است. حدیث و نیز عمل رسول اللهﷺ بر این مسئله دلالت دارند.

اما در حدیث: رسول اللهﷺ خبر داده که الله عَزَّوَجَلَّ فرموده: «نماز – یعنی سوره‌‌ی فاتحه – را میان خود و بنده‌ام تقسیم نمودم. هر گاه بنده بگوید: {الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}، می‌فرماید: بنده‌ام مرا حمد و ستایش نمود. وقتی بنده بگوید: {الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}، می‌فرماید: بنده‌ام از من تعریف کرد. آنجا که بنده بگوید: {مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ}، می‌فرماید: بنده‌ام مرا تمجید نمود. هرگاه بنده بگوید: {إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ}، می‌فرماید: این را بین خود و بنده‌ام نصف کرده‌ام. هرگاه بنده بگوید: {اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ * صرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ}، می‌فرماید: این برای بنده‌ام است و آنچه را درخواست کند به وی عطا می‌کنم».[۱] ولی در این حدیث بسمله[۲] را ذکر نکرد.

اما در عمل: رسول اللهﷺ در نماز‌های جهری، سوره‌‌ی فاتحه را با صدای بلند قرائت می‌نمود. اما بسمله را بلند نمی‌خواند. در حالی که اگر جزئی از سوره‌‌ی فاتحه بود آن را نیز همانند سایر آیاتش بلند می‌خواند. صحیح این است که بسمله جزء سوره‌‌ی فاتحه و دیگر سوره‌ها نبوده و بلکه آیه‌ی مستقلی است که سوره‌های قرآن به جز سوره‌‌ی توبه با آن آغاز می‌شوند.

***

^[۱] صحیح مسلم: كتاب الصلاة، باب وجوب قراءة الفاتحة في كل ركعة، حدیث شماره: (٣٩٤). از ابوهریره رَضِيَ‌اللهُ‌عَنْهُ با این لفظ: «قَسَمْتُ الصَّلَاةَ بَيْنِي وَبَيْنَ عَبْدِي نِصْفَيْنِ، فَإِذَا قَالَ: {الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}، قَالَ: حَمِدَنِي عَبْدِي وَ إِذَا قَالَ: {الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}، قَالَ: أَثْنَى عَلَيَّ عَبْدِي. وَ إِذَا قَالَ: {مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ}، قَالَ: مَجَّدَنِي عَبْدِي. و إِذَا قَالَ {إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ} قَالَ: هَذَا بَيْنِي وَبَيْنَ عَبْدِي وَلِعَبْدِي مَا سَأَلَ. فَإِذَا قَالَ: {اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ * صرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ}، قَالَ: هَذَا لِعَبْدِي وَلِعَبْدِي مَا سَأَلَ».

^[۲] بسمله یعنی بسم الله الرحمن الرحیم.