(۶۲۳) سوال: یادگیری کدام یک از علوم شرعی برای مؤمن واجب است؟

جواب:

یادگیریِ آن عده از مسائل دینی که الله تعالی بر انسان واجب فرموده، مثل طهارت و نماز و زکات و روزه و حج و نیکی به والدین و صله‌ی رحم و غیره، واجب است. هر مسلمانی باید قبل از هر چیز، مسائل مربوط به دینش را بیاموزد. الله سبحانه و تعالی فرموده: {فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ} [محمد: ۱۹]: (بدان كه قطعاً هيچ معبودی به حق جز الله وجود ندارد و برای گناهان خود و مردان و زنان مؤمن آمرزش بخواه).

امام بخاری رحمه الله می‌گوید: الله سبحانه و تعالی در این آیه، علم و آگاهی را قبل از عمل قرار داده است.[۱]

بنابراین وقتی انسان خواست طهارت گرفته و برای نماز وضو بگیرد، باید طریقه‌ی وضو گرفتن را بداند و وقتی خواست نماز بخواند، بر او واجب است چگونه نماز خواندن را یاد بگیرد و اگر خللی در نمازش به وجود آمد، بداند باید چه کند. این دانستن، مطلوب است؛ تا انسان بتواند از روی بصیرت، پروردگارش را عبادت نماید. این مفهوم درخواست انسان از الله تعالی است که همیشه در سوره‌ی فاتحه می‌خواند: {اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ} [فاتحه: ۶]: (ما را به راه راست هدایت فرما). یعنی پروردگارا! ما را راهنمایی کن و توفیق ده به راه راستی برسیم که ما را به تو می‌رساند.

اما مسائلی که به آنها نیاز ندارد، آموختنشان بر شخص واجب نیست. البته مگر اینکه فرض کفایه باشد. مثلا یاد گرفتن معاملات، که خرید و فروشش چطور صحیح انجام گیرد و چطور در معامله، رهن یا اجاره را به صورت صحیح انجام دهد. یاد بگیرد وقف صحیح، چگونه است. دانستن این مسائل بر همه واجب نیست. بلکه برای کسی واجب است که می‌خواهد وارد چنین معاملاتی شود. اما یادگیری این مسائل برای کسی که نمی‌خواهد این معاملات را انجام دهد، واجب نیست. فقط در صورتی فرض می‌شود که در دنیا کسی عالم به این علم نباشد. در چنین صورتی، بر انسان فرض می‌شود که این مسائل را یاد بگیرد.

***

[۱] صحیح بخاری: کتاب العلم، باب العلم قبل القول و العمل.