۳۹۲- وعنه عَنِ النَّبيِّ صلی الله علیه و آله و سلم قال: «إِذَا أَحَبَّ اللهُ تعالى العَبْدَ، نَادَى جِبْريل: إِنَّ الله تعالى يُحِبُّ فُلانا، فَأَحْبِبْه، فَيُحبُّهُ جِبْريل، فَيُنَادى في أَهْلِ السَّمَاء: إِنَّ الله يُحِبُّ فُلانًا، فَأَحِبُّوهُ، فَيُحِبُّهُ أَهْلُ السَّمَاء، ثُمَّ يُوْضَعُ له القَبُولُ في الأَرْضِ». [متفقٌ عليه]([۱])

وفي رواية لمسلم: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم: «إِنَّ اللهَ تعالى إِذا أَحبَّ عبْدًا دَعا جِبْريل، فقال: إِنِّي أُحِبُّ فُلاناً فَأَحْبِبْه، فَيُحِبُّهُ جِبْريل، ثُمَّ يُنَادِي في السَّماء، فَيَقُول: إِنَّ اللهَ يُحِبُّ فُلانًا، فَأَحِبُّوهُ فَيُحبُّهُ أَهْلُ السَّمَاءِ ثُمَّ يُوضَعُ له القَبُولُ في الأَرْض، وإِذا أَبْغَضَ عَبدًا دَعا جِبْريل، فَيَقول: إِنِّي أُبْغِضُ فُلانا، فَأَبْغِضْه، فَيُبْغِضُهُ جِبْريل، ثُمَّ يُنَادِي في أَهْلِ السَّماء: إِنَّ اللهَ يُبْغِضُ فُلانا، فَأَبْغِضُوه، فَيُبْغِضُهُ أَهْلُ السَّماءِ ثُمَّ تُوضَعُ له البَغْضَاءُ في الأَرْضِ».

ترجمه: ابوهریره رضي الله عنه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «هرگاه الله متعال، بنده‌ای را دوست بدارد، به جبرئیل ندا می‌دهد که الله متعال، فلانی را دوست دارد؛ تو نیز او را دوست بدار. پس جبرئیل، او را دوست می‌دارد و به اهل آسمان اعلام می‌کند که الله، فلانی را دوست دارد؛ شما هم دوستش بدارید. پس اهل آسمان نیز او را دوست می‌دارند و بدین ترتیب مقبول و محبوبِ اهل زمین هم می‌گردد».

و در روایتی از مسلم آمده است: «هرگاه الله متعال، بنده‌ای را دوست بدارد، جبرئیل را فرامی‌خواند و می‌گوید: من، فلانی را دوست دارم؛ تو نیز او را دوست بدار. پس جبرئیل، او را دوست می‌دارد و به اهل آسمان ندا می‌دهد که الله، فلانی را دوست دارد؛ شما هم دوستش بدارید. پس اهل آسمان نیز او را دوست می‌دارند و آن‌گاه مقبول اهل زمین هم می‌گردد. و الله چون بنده‌ای را دشمن بدارد، جبرئیل را فرا می‌خواند و می‌گوید: من، از فلان بنده بیزارم؛ تو نیز از او بیزار باش؛ پس جبرئیل از او بیزار می‌شود و به اهل آسمان ندا می‌دهد که الله از فلان‌‌بنده بیزار است، شما هم از او بیزار باشید؛ لذا اهل آسمان نیز از آن شخص بیزار می‌شوند و آن‌گاه منفورِ اهل زمین می‌گردد».

([۱]) صحیح بخاری، ش: ۷۴۸۵؛ و صحیح مسلم، ش:۸۱۳.

شرح

مؤلف رحمه الله، بابی درباره‌ی نشانه‌های محبت الله با بنده‌اش گشوده است؛ هر چیزی، نشانه‌ای دارد‌ و محبت الله با بنده نیز نشانه‌هایی دارد؛ از جمله این‌که بنده، از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پیروی می‌کند. یعنی هر چه میزان پیروی انسان از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بیش‌تر باشد، از الله متعال بیش‌تر اطاعت می‌نماید و بدین‌سان بیش‌تر محبوب الله عزوجل قرار می‌گیرد.

مؤلف رحمه الله به این آیه استدلال کرده که الله متعال، فرموده است:

﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ﴾                      [آل عمران: ٣١]

بگو: اگر الله را دوست دارید، از من پیروی کنید تا الله شما را دوست بدارد.

یعنی اگر الله را دوست دارید، نشان دهید؛ نشانه‌اش، این‎ست که از من (پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) پیروی کنید تا الله عزوجل شما را دوست بدارد.

سلف صالح، این آیه را آیه‌ی امتحان نامیده‌اند؛ زیرا الله متعال با این آیه، مدعیان محبتش را می‌آزماید. لذا اگر مدعی محبت الله، از رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم پیروی کند، در ادعایش صادق است.

بنده‌ای که الله را دوست داشته باشد، الله عزوجل نیز او را دوست دارد. از این‌رو فرمود: ﴿فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ﴾: «از من پیروی کنید تا الله، شما را دوست بدارد». واین، نتیجه‌ی ارزنده‌ای‎ست؛ زیرا کسی که الله متعال، دوستش بدارد، به سعادت دنیا و آخرت دست می‌یابد.

سپس مؤلف رحمه الله حدیث ابوهریره رضي الله عنه را نقل کرده که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: «الله متعال می‌فرماید: هرکس با دوستی از دوستانم، دشمنی کند، من با او اعلام جنگ می‌کنم». لذا هر کس با دوستی از دوستان الله دشمنی کند، در حقیقت به دشمنی با الله برخاسته است؛ مانندِ کسی که ربا می‌خورد؛ زیرا الله متعال، با رباخوار، اعلانِ جنگ نموده و فرموده است:

﴿فَإِن لَّمۡ تَفۡعَلُواْ فَأۡذَنُواْ بِحَرۡبٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦۖ ٩﴾                        [البقرة: ٢٧٩]

پس اگر چنین نکردید، بدانید که به جنگ با الله و رسولش برخاسته­اید.

یعنی اگر کسی، دست از رباخواری برندارد و آن‌چه را از اموال ربا نزد مردم باقی مانده است، رها نکند، به جنگ با الله و پیامبرش برخاسته است.

اما ولی یا دوستِ الله کیست؟ الله متعال، دوستان خود را معرفی نموده و فرموده است:

﴿أَلَآ إِنَّ أَوۡلِيَآءَ ٱللَّهِ لَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ ٦٢ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ ٦٣﴾                                                                                                          [يونس : ٦٢،  ٦٣]

بدانید که بر دوستان الله هیچ ترس و هراسی نیست و آنان غمگین نمی‌شوند؛ آنان که ایمان آوردند و تقوا و پرهیزکاری پیشه می‌کردند.

این‌ها، دوستانِ الله هستند؛ لذا هر مؤمن پرهیزگاری، دوستِ خداست و ولایت و دوستیِ الاهی، بدین معنا نیست که انسان، خرقه بر تن کند یا لباس‌های زبر و پشمی بپوشد و چنین وانمود کند که به دنیا بی‌رغبت است یا آدمِ سر به زیری باشد؛ بلکه ولایت و دوستی الله عزوجل، در ایمان و تقواست: ﴿ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُونَ ٦٣﴾ [يونس : ٦٣] . لذا اگر کسی با مؤمنان پرهیزگار، دشمنی کند، با الله متعال، طرف است و در حقیقت به جنگ با الله برخاسته است. پناه بر الله.

سپس الله عزوجل در این حدیث قدسی می‌فرماید: و محبوب‌ترین چیز نزد من که بنده‌ام به‌وسیله‌‌ی آن به من تقرب و نزدیکی می‌جوید، اعمالی‌ست که بر او فرض کرده‌ام». لذا نماز فرض ظهر از سنت ظهر، نزد الله محبوب‌تر است و فرض مغرب از سنت مغرب، محبوب‌تر؛ هم‌چنین فرض عشاء از سنت عشاء و فرض صبح از سنت صبح، نزد الله عزوجل محبو‌ب‌ترند. نماز فرض، از نماز تهجد (نماز شب) نزد الله محبو‌تر می‌باشد و به همین شکل، تمام فرایض نزد الله عزوجل از نوافل محبوب‌ترند. زکات، از صدقه‌ی نفل محبوب‌تر است و حجّ فرض از حج نفل، محبوب‌‌تر.

«و بنده‌ام، همواره با انجام دادن نوافل، به من نزدیک می‌شود تا آن‌که او را دوست می‌دارم». این، اشاره‌ای‎ست به این‌که یکی از اسباب محبت الله عزوجل، انجام دادن نوافل است؛ نماز نفل، صدقه‌ی نفل، روزه‌ی نفل، حج نفل و دیگر اعمل نیک و پسندیده ای که انسان، افزون بر فرایض، انجام می‌دهد.

بنده، همواره با انجام دادن نوافل، به الله نزدیکی می‌جوید تا این‌که الله متعال، او را دوست می‌دارد؛ و آن‌گاه که الله، او را دوست بدارد، گوش او می‌شود که با آن، می‌شنود؛ و چشم او می‌گردد که با آن، می‌بیند؛ و دست و پایش می‌شود که با آن‌ها، می‌گیرد و راه می‌رود. و اگر از الله چیزی بخواهد، به او عطا می‌کند و اگر به الله پناه جوید، به او پناه می‌دهد.

«گوش او می‌شوم»، یعنی شنیدن او را استوار می‌گرداند؛ به عبارت دیگر توفیقش می‌دهد که از گوش خود در راه درست و شنیدن حق استفاده کند و بدین‌سان بنده، تنها به چیزی گوش می‌دهد که رضایت الله در آن است. «و دست او می‌شوم که با آن می‌گیرد». لذا بنده، فقط عملی انجام می‌دهد که مایه‌ی رضای خداست. «و پای او می‌گردم که با آن راه می‌رود». بنابراین، بنده فقط در جهتی گام برمی‌دارد که الله را راضی می‌کند و بدین‌سان در کردار و گفتار خویش، درست و به‌جا عمل می‌نماید و آدمِ درست‌کاری می‌شود.

«و اگر از من چیزی بخواهد، به او عطا می‌کنم». این هم یکی دیگر از نتایج نوافل و محبت الله عزوجل می‌باشد. و «اگر به من پناهنده شود، به او پناه می‌دهم». یعنی اگر از شرّ چیزی به من پناه بیاورد، او را در پناهِ خویش قرار می‌دهم. و این، یکی از نشانه‌های محبت الله متعال است که انسان نیک گفتار ودرست‌کار باشد؛ همان‌گونه که الله متعال، می‌فرماید:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَقُولُواْ قَوۡلٗا سَدِيدٗا ٧٠ يُصۡلِحۡ لَكُمۡ أَعۡمَٰلَكُمۡ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۗ﴾                                                                                 [الأحزاب : ٧٠،  ٧١]

ای مؤمنان! تقوای الله پیشه کنید و سخن استوار بگویید تا الله اعمالتان را برای شما اصلاح نماید و گناهانتان را بیامرزد.

مؤلف رحمه الله احادیث دیگری هم درباره‌ی محبت الله عزوجل ذکر کرده است؛ از جمله حدیثی بدین مضمون که: وقتی الله عزوجل بنده‌ای را دوست بدارد، این را به جبرئیل علیه السلام اعلام می‌کند؛ جبرئیل، برترین فرشته‌ی خداست؛ همان‌گونه که محمد صلی الله علیه و آله و سلم بهترین فرد بشر است. به‌هر حال الله عزوجل به جبرئیل علیه السلام ندا می‌دهد: «فلانی را دوست دارم؛ تو نیز او را دوست داشته باش. پس جبرئیل نیز او را دوست می‌دارد و در میان ساکنانِ آسمان ندا می‌دهد: الله، فلان‌بنده را دوست دارد؛ شما نیز او را دوست داشته باشید. پس اهل آسمان نیز دوستش می‌دارند و آن‌گاه، آن شخص، مقبول و محبوب ساکنان زمین می‌گردد» و بدین ترتیب اهل زمین هم او را دوست می‌دارند.

این هم یکی از نشانه‌های محبت الهی‌ست که انسان، محبوب و مقبول اهل زمین قرار گیرد و همه، او را دوست بدارند. در این حدیث، هم‌چنین آمده است: «و الله چون بنده‌ای را دشمن بدارد، جبرئیل را فرا می‌خواند و می‌گوید: من، از فلان بنده بیزارم؛ تو نیز از او بیزار باش؛ پس جبرئیل از او بیزار می‌شود و به اهل آسمان ندا می‌دهد که الله از فلان‌‌بنده بیزار است، شما هم از او بیزار باشید؛ لذا اهل آسمان نیز از آن شخص بیزار می‌شوند و آن‌گاه منفورِ اهل زمین می‌گردد».

از الله متعال درخواست می‌کنم که ما و همه‌ی مسلمانان را جزو دوستان و اولیای خود قرار دهد.

([۱]) صحیح بخاری، ش:۶۵۰۲.