۷۵۰- عن أبي جُحَيْفَةَ وهبِ بنِ عبد الله رضي الله عنه قال: قال رسولُ الله صلی الله علیه و آله و سلم: «لا آكُلُ مُتَّكِئًا». [روایت بخاري]([۱])
ترجمه: ابوجُحَیفه، وهب بن عبدالله رضي الله عنه می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «تکیه‌زده، چیزی نمی‌خورم».
[خطابی می‌گوید: یعنی هنگام غذا خوردن مانندِ افراد پُرخور، بر فرش و پُشتی تکیه نمی‌زد؛ بلکه چمباتمه می‌زد یا مانندِ کسی که عجله و قصدِ برخاستن دارد، سرِ پا می‌نشست و اندکی می‌خورد. این، مفهومِ کلام خطابی‌ست. هم‌چنین گفته‌اند: تکیه زدن بدین معناست که کسی هنگامِ نشستن بر پهلوی خود کج شود. و الله، داناتر است.]
۷۵۱- وَعَنْ أَنسٍ رضي الله عنه قال: رَأَيْتُ رسولَ الله صلی الله علیه و آله و سلم جالسًا مُقْعِيًا يَأْكُلُ تَمْرًا. [روایت مسلم]([۲])
ترجمه: انس رضي الله عنه می‌گوید: رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم را دیدم که نشسته و چمباتمه([۳]) زده بود و خرما می‌خورد.
شرح
مؤلف رحمه الله در ادامه‌ی آداب غذا خوردن، بابی بدین عنوان گشوده است: «ناپسند بودن خوردن در حال تکیه زدن بر پهلو». خوردن از نظر طرز نشستن بر دو گونه است: یک نوعِ آن ممنوع، و بر خلافِ روشِ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می‌باشد؛ بدین‌سان که انسان بر پهلوی خود تکیه زنَد و چیزی بخورَد. زیرا تکیه زدن، نشان‌گر خودبینی و غرور است. هم‌چنین خوردن در چنین حالتی زیان‌بار است. زیرا در این حالت، مجرای غذا، کج و غیرطبیعی‌ست و این، برای بدن و دستگاه گوارش، زیان دارد. از این‌رو همان‌گونه که در حدیث عبدالله بن وهب سواری رضي الله عنه آمده است: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «تکیه‌زده، چیزی نمی‌خورم». یعنی روشِ من، این نیست که بر پهلو تکیه بزنم و چیزی بخورم. و این، دو علت دارد که بیان کردیم: علتی معنوی که همان خودبینی و غرور است و نیز علتی جسمی؛ یعنی این روشِ غذا خوردن برای بدن زیان دارد.
مؤلف رحمه الله حدیثی بدین مضمون ذکر کرده است که انس رضي الله عنه می‌گوید: «رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم را دیدم که نشسته و چمباتمه زده بود و خرما می‌خورد». یعنی ساق‌هایش را بالا گرفته و روی نشیمنگاه خود نشسته بود. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از آن جهت چمباتمه می‌زد که مطمئن و خاطرجمع نباشد و زیاد نخورَد. زیرا معمولاً کسی که خاطرجمع می‌نشیند، زیاد می‌خورَد. گرچه گاه خلافِ این هم دیده می‌شود؛ یعنی برخی از افراد با این‌که خاطرجمع به نظر نمی‌رسند، باز هم زیاد می‌خورند و برخی کاملاً عادی می‌نشینند و بدون عجله، اما اندک می‌خورند. در هر حال، یکی از روش‌های کم‌خوری یا کم کردن غذا، اینست که انسان، هنگام غذا خوردن، چمباتمه زَند و خاطرجمع ننشیند.
نتیجه این‌که دو روش نشستن برای غذا خوردن وجود دارد: یکی، تکیه زدن بر پهلوست که روش پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نمی‌باشد و سایر شیوه‌های نشستن، جایز است و بهترین روش، همان است که ذکر شد؛ یعنی چمباتمه زدن یا نشستن به‌گونه‌ای که گویا انسان، عجله و قصدِ برخاستن دارد تا بدین‌سان کم‌تر غذا بخورد. زیرا پُرخوری، پسندیده نیست. بهترین روش، اینست که انسان تا می‌تواند یک‌سوم شکمش را برای غذا، یک‌سوم آن را برای آب و یک‌سوم را برای تنفّس خود، قرار دهد. البته ایرادی ندارد که هر از چند گاهی، شکمِ سیر بخورد.
([۳]) چمباتمه زدن، بدین معناست که انسان، ساق‌ها و زانوان خود را در بغل بگیرد و روی نشیمنگاه خود بنشیند. [مترجم]
