۱۴۶- عن عائشةَ رضي الله عنها أَنَّ النَّبيَّ صلی الله علیه و آله و سلم دخَلَ عليْها وعِنْدها امْرأَةٌ قال: منْ هَذِه؟ قالت: هَذِهِ فُلانَة تَذْكُرُ مِنْ صَلاتِهَا قال: «مَهُ عليكُمْ بِما تُطِيقُون، فَوَ الله لا يَمَلُّ اللَّهُ حتَّى تَمَلُّوا وكَانَ أَحَبُّ الدِّينِ إِلَيْهِ ما داوَمَ صَاحِبُهُ علَيْهِ». [متفقٌ عليه]([۱])
ترجمه: از عایشه رضي الله عنها روایت است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به خانهی او آمد و زنی، نزدش بود. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پرسید: «این زن کیست؟» عایشه رضي الله عنها پاسخ داد: «فلان زن است». و از کثرت نمازهایش سخن گفت. رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «بس کن! به‌اندازه‌ای که توانایی دارید، عبادت کنید؛ به الله سوگند که الله از دادنِ پاداش اعمال نیک خسته نمی‌شود، مگر این‌که شما از عبادت خسته شوید. بهترین عمل نزد الله، عملی‌ست که صاحبش بر آن مداومت کند».
شرح
مؤلف رحمه الله، روایتی در باب میانه‌روی در عبادت نقل کرده که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به خانهی وی رفت و زنی، آن‌جا بود؛ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از عایشه رضي الله عنها پرسید: «این زن کیست؟» عایشه رضي الله عنها آن زن را معرفی کرد و کثرت نمازها و عبادت‌هایش را برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بازگو نمود. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «بس کن!» واژه‌ی «مَه» که در حدیث آمده، نزد علمای علم نحو، «اسم فعل» است و بدین معناست که بس کن یا ساکت باش. به عبارت دیگر: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به آن زن دستور داد که دست از عبادت مشقت‌باری که مداومت بر آن مشکل است، بردارد و آن‌گاه فرمود: «به‌اندازه‌ای که توانایی دارید، عبادت کنید»؛ یعنی خود را به رنج و زحمت نیندازید؛ زیرا وقتی انسان، خودش را به رنج و زحمت بیندازد و عبادت سخت و سنگینی را شروع کند، توان مداومت و پای‌بندی بر آن را نخواهد داشت و سرانجام، آن را ترک خواهد کرد.
عایشه رضي الله عنها یادآوری کرده که محبوب‌ترین عمل نزد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، عملی‌ست که صاحبش بر آن مداومت می‌کند؛ یعنی اگر عمل، اندک باشد، اما صاحبش بر آن مداومت نماید، بهتر است از این‌که عملش زیاد باشد و نتواند بر آن مداومت کند؛ زیرا انسان، عمل اندک را به‌راحتی انجام می‌دهد؛ بر خلاف عمل سخت و دشوار که انسان را خسته می‌کند و او را بر آن می‌دارد که آن را ترک نماید. از این‌رو پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «به الله سوگند که او از دادن پاداش اعمال نیک خسته نمی‌شود، مگر این‌که شما از عبادت خسته شوید». صفت خستگی در این حدیث برای الله ذکر شده، مانند خستگی ما انسان‌ها نیست؛ زیرا خستگی ما، از روی تنبلی و ناتوانی‌ست، حال آن‌که الله عزوجل از هر عیبی پاک و منزه می‌باشد و زمانی پاداش اعمال نیک بنده‌اش را قطع می‌کند که بنده‌اش، دست از عمل بردارد یا آن عمل را ترک کند. لذا صفتی که در این حدیث برای الله ذکر شده، به‌دور از هرگونه تنبلی، رنج و ناتوانی‌ست؛ الله جل جلاله می‌فرماید:
﴿وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَمَا بَيۡنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ وَمَا مَسَّنَا مِن لُّغُوبٖ٣٨﴾ [ق: ٣٨]
و آسمان‌ها و زمین و آن‌چه را که میان آن‌هاست، در شش روز آفریدیم و خستگی و رنجی به ما نرسید.
یعنی الله عزوجل آسمان‌های بزرگ و زمین و موجودات میان آن‌ها را در شش روز آفرید و این آفرینش بزرگ در این مدت کوتاه، الله را خسته و رنجور نکرد.
از حدیث عایشه رضي الله عنها چنین برداشت می‌کنیم که انسان باید همواره توجه نماید که چه کسی به خانه‌اش رفت و آمد می‌کند؛ زیرا برخی از زن‌ها وقتی با هم می‌نشینند، شروع به غیبت می‌کنند و گاه، در زندگی دیگران، سَرَک می‌کشند و از کار و بارِ مرد خانه یا رفت و آمدهایی که به آن خانه می‌شود، سؤال می‌کنند و ممکن است سخنانی رد و بدل شود و حتی شایعاتی پدید آید که به اختلاف زن و مرد بینجامد.
این حدیث، هم‌چنین بیان‌گر این است که انسان نباید خودش را با عبادت‌ها و اعمال فراوانی که از توانش خارج است، در رنج و زحمت بیندازد؛ زیرا سرانجام، خسته می‌شود و آن اعمال سخت و دشوار را ترک می‌کند. لذا بهتر است که عملش اندک باشد، اما بر آن مداومت نماید. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنید که عبدالله بن عمرو بن عاص رضي الله عنهما تصمیم گرفته که تا پایان عمرش همه‌ی روزها، روزه بگیرد و تمام شب‌ها را به نماز بایستد. او، به خاطر اشتیاق فراوانش به کارهای نیک و شایسته چنین تصمیمی گرفته بود؛ این خبر به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم رسید. به او فرمود: «تو، چنین گفته‌ای؟!» پاسخ داد: بله، ای رسول‌خدا! پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «تو، توان این کار را نداری». و آن‌گاه به او دستور داد که هر ماه، سه روز، روزه بگیرد. عبدالله رضي الله عنه عرض کرد: من، طاقتم بیش از این است. لذا رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به او فرمان داد که یک روز، روزه بگیرد و دو روز فاصله بیندازد. عبدالله رضي الله عنه عرض کرد که طاقتم، بیش از این است؛ لذا رسول‌الله صلی الله علیه و آله و سلم به او اجازه داد که یک روز در میان، روزه بگیرد. عبدالله بن عمرو رضي الله عنهما گفت: من، طاقتم بیش از این است. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «لا أکثَرَ مِن ذلكَ هذا صیامُ داود»؛([۲]) یعنی: «روزه‌ای بهتر از این وجود ندارد؛ این، روزه‌ی داوود( علیه السلام) است».
زمانی که عبدالله بن عمرو رضي الله عنهما بزرگ شد و پا به سن گذاشت، برایش دشوار بود که یک روز در میان، روزه بگیرد؛ از این‌رو می‌گفت: کاش رخصت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را قبول می‌کردم! عبدالله رضي الله عنه پانزده روز پیاپی روزه می‌گرفت و پانزده روز پیاپی روزه نمی‌گرفت.
لذا درمی‌یابیم که انسان باید در عبادت، میانه‌روی و اعتدال را رعایت کند تا بتواند بر آن مداومت نماید؛ زیرا محبوب‌ترین عمل نزد الله، عملی‌ست که صاحبش بر آن پای‌بندی کند؛ گرچه اندک باشد.
